Trở lại những năm 1980, Nhật
Bản từng bị xem là mối đe dọa kinh tế lớn nhất đối với Mỹ, kèm theo những cáo
buộc về hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ. 30 năm sau, Mỹ đối xử với Trung Quốc
y như những gì đã làm với Nhật Bản.
Nguyễn Thị Kim Dung Thứ bảy, 1/6/2019, 09:42 (GMT+7)
“Việc chính phủ ‘bật đèn xanh’ cho
hành vi nhái các sản phẩm của Mỹ chính là đang ăn cắp tương lai của chúng ta,
và như thế có nghĩa là không còn thương mại tự do”, Tổng thống Mỹ khi đó, ông
Ronald Reagan, từng nói về Nhật Bản sau khi Thỏa ước Plaza được chốt vào tháng
9/1985 (gồm 5 thành viên gồm Mỹ, Nhật Bản, Đức, Anh và Pháp).
Hôm nay, những gì xảy ra với Trung
Quốc giống như một phiên bản làm lại của bộ phim những năm 1980 ấy, không phải
hoàn toàn nhưng cũng giống ở nhiều khía cạnh. Trong đó, một ngôi sao truyền
hình thực tế được sắp xếp để thay thế một ngôi sao điện ảnh Hollywood trong vai
tổng thống và một nhân vật phản diện mới thay thế cho Nhật Bản.
Trở lại những năm 1980, Nhật Bản
từng bị xem là mối đe dọa kinh tế lớn nhất đối với Mỹ, không chỉ bởi hành vi
trộm cắp tài sản trí tuệ mà còn bởi tình trạng thao túng tiền tệ, chính sách
công nghiệp được nhà nước trợ cấp, bòn rút ngành công nghiệp của Mỹ, và có thâm
hụt thương mại song phương lớn với Mỹ.
Trong mối quan hệ bế tắc với
Washington, Tokyo cuối cùng đã “nhắm mắt làm ngơ” và phải trả cái giá rất đắt
là gần 3 thập kỷ mất mát với kinh tế trì trệ và giảm phát.
 |
Cuộc
chiến thương mại giữa Mỹ và Nhật Bản dưới thời tổng thống Ronald Reagan từng
đẩy Tokyo rơi vào thập kỷ mất mát kéo dài 30 năm. Ảnh: Getty Images.
Bây giờ, cốt truyện đó đang lặp lại
với Trung Quốc.
Ngoài việc cùng chung chủ nghĩa
trọng thương không mấy thân thiện, Nhật Bản và Trung Quốc đều một điểm chung
khác là họ đều trở thành nạn nhân của thói quen chuyên biến người khác trở
thành “vật tế thần” cho các vấn đề kinh tế riêng của Mỹ.
Giống như đòn giáng với Nhật Bản vào
những năm 1980, những gì mà Mỹ trừng phạt Trung Quốc ngày nay là kết quả của
tình trạng kinh tế vĩ mô của Mỹ ngày càng mất cân bằng. Trong cả hai trường
hợp, tổng tiết kiệm quốc nội của Mỹ bị thiếu hụt trầm trọng khiến thâm hụt tài
khoản vãng lai và thương mại lớn, châm ngòi cho cuộc chiến giữa quốc gia nay
với hai cường quốc của châu Á.
Khi ông Reagan nhậm chức tổng thống
Mỹ vào tháng 1/1981, tổng tiết kiệm quốc nội ròng đạt 7,8% tổng thu nhập quốc
gia, và tài khoản vãng lai về cơ bản đang cân bằng. Trong vòng hai năm rưỡi sau
đó, vì chính sách giảm thuế “điên cuồng” của ông Reagan, tổng tiết kiệm quốc
nội của Mỹ giảm xuống 3,7% GDP, tài khoản vãng lai và thương mại hàng hóa rơi
vào tình trạng thâm hụt liên miên. Trong vấn đề này, bản thân Mỹ cũng là nguyên
nhân rất lớn.
Tuy nhiên, chính quyền ông Reagan
lại chối bỏ điều đó, gần như không có đánh giá đúng đắn về mối quan hệ giữa
tổng tiết kiệm quốc nội và tình trạng mất cân bằng thương mại. Thay vào đó, mọi
tội lỗi bị đổ lên đầu Nhật Bản, quốc gia khi đó chiếm 42% trong thâm hụt thương
mại hàng hóa của Mỹ trong nửa đầu những năm 1980. Nhật Bản sống với nhiều lời
cáo buộc về hành vi thương mại bất hợp pháp và không công bằng. Người đi đầu
trong phong trào chống lại Nhật Bản khi đó là Robert Lighthizer, Phó Đại diện
Thương mại Mỹ, khi đó còn khá trẻ.
30 năm sau đó, mọi chuyện lại diễn
ra y chang. Không giống ông Reagan, Tổng thống Donald Trump không “thừa kế” một
nền kinh tế Mỹ với kho tiết kiệm dồi dào. Khi ông Trump nhậm chức hồi tháng
1/2017, tổng tiết kiệm quốc nội chỉ đạt 3% GDP, thấp hơn nhiều so với thời của
ông Reagan. Tuy nhiên, cũng giống như người tiền nhiệm của mình, Trump chọn
cách giảm mạnh thuế với mục tiêu lần này là khiến cho nước Mỹ vĩ đại trở lại.
Kết quả rõ ràng có thể dự đoán
trước, là thâm hụt ngân sách tăng, tổng tiết kiệm quốc nội ròng giảm xuống 2,8%
GDP vào cuối năm 2018, đẩy Mỹ vào tình trạng mất cân bằng nghiêm trọng với thế
giới. Thâm hụt tài khoản vãng lai là 2,6% GDP và thâm hụt thương mại hàng hóa
là 4,5% GDP vào cuối năm 2018.
 |
Tổng
thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình khi thống nhất đình chiến thương
mại hồi cuối năm 2018. Ảnh: AP.
Và đây là lúc Trung Quốc bị đưa lên
“bàn tế”, giống như Nhật Bản vào những năm 1980. Nhìn bề ngoài, mối đe dọa mang
tên Trung Quốc có vẻ nghiêm trọng hơn, vì Trung Quốc chiếm tới 48% thâm hụt
thương mại hàng hóa của Mỹ trong năm 2018, cao hơn con số của Nhật Bản. Tuy
nhiên, sự so sánh này không còn đúng vì chuỗi cung ứng toàn cầu về cơ bản không
hề tồn tại vào những năm 1980.
Theo số liệu của OECD và Tổ chức
Thương mại Thế giới, khoảng 35 - 40% thâm hụt thương mại song phương giữa Mỹ và
Trung Quốc đến từ việc các sản phẩm đầu vào được sản xuất ngoài Trung Quốc,
nhưng thành phẩm lại được lắp ráp tại Trung Quốc và vận chuyển từ Trung Quốc
sang Mỹ. Điều đó có nghĩa là tỷ lệ hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc trong thâm
hụt thương mại của Mỹ ngày nay thực ra nhỏ hơn Nhật Bản vào những năm 1980.
Tương tự như việc giáng đòn Nhật Bản
vào những năm 1980, Mỹ trừng phạt Trung Quốc dựa trên bối cảnh kinh tế vĩ mô
hiện tại. Nhưng đó là một sai lầm nghiêm trọng. Trong bối cảnh tổng tiết kiệm
quốc nội không tăng (một điều cũng khó xảy ra với tình trạng ngân sách hiện nay
của Mỹ), nếu không phải là Trung Quốc thì dòng thương mại hàng hóa cũng sẽ
chuyển qua các đối tác khác của Washington. Thậm chí, dòng thương mại này có
thể chuyển hướng tới các quốc gia có chi phí cao hơn, và tác động lên người
tiêu dùng Mỹ cũng tương đương như việc tăng thuế.
Trớ trêu thay, ông Trump lại chọn
đúng Robert Lighthizer của 30 năm trước (khi trừng phạt Nhật Bản) để dẫn đầu
“đoàn quân” chống lại Trung Quốc. Thật không may mắn, ông Lighthizer dường như
chẳng biết gì về những tranh chấp vĩ mô hiện nay.
Ở cả hai bộ phim, Mỹ đều tư chối và
xây dựng nên bức tường của sự lừa dối.
Dựa trên lý thuyết về kinh tế học
cung - cầu chưa được kiểm chứng, đặc biệt là lý thuyết giảm thuế là tự huy động
vốn, chính quyền ông Reagan đã không thể đánh giá đúng mối quan hệ giữa thâm
hụt ngân sách và thương mại. Đến hôm nay, chính quyền của ông Trump cũng không
thoát khỏi sức quyến rũ của chính sách lãi suất thấp, cùng với Lý thuyết Tiền
tệ Hiện đại.
Những trở ngại mà nền kinh tế vĩ mô
của Mỹ phải đối mặt trong bối cảnh thiếu hụt tổng tiết kiệm quốc nội đang bị
phớt lờ. Không có cử tri Mỹ nào ủng hộ phương án giảm thâm hụt thương mại bằng
việc giảm thâm hụt ngân sách và từ đó thúc đẩy tiết kiệm trong nước.
Tuy nhiên, nước Mỹ muốn cùng lúc làm
được hai việc đó (một điều bất khả thi) trong khi chi tiêu cho y tế đang “nuốt
chửng” 18% GDP, chi tiêu quốc phòng vượt quá tổng ngân sách quân đội của 7 quốc
gia có lực lượng quân đội lớn nhất thế giới (không tính Mỹ), chính sách giảm
thuế khiến thu nhập của chính phủ xuống tương đương 16,5% GDP, thấp hơn mức
trung bình 17,4% của 50 năm qua.
Bộ phim làm lại này quả thực đã đẩy
thế giới vào hỗn loạn. Tuy nhiên, bộ phim này có thể sẽ có kết cục rất khác.
*Bài viết thể hiện quan điểm của ông
Stephen S. Roach, cựu Chủ tịch của Morgan Stanley Asia. Ông là tác giả của cuốn
sách “Unbalanced: The Codependency of America and China”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét